موانع ارث بردن و محرومیت قانونی از ارث چیست؟

هنگامی که فردی فوت می‌کند، اموال و دارایی (کم یا زیاد) از او باقی می‌ماند اما به دلیل در قید حیات نبودن طبق قانون مدنی، این اموال به بازماندگان فرد متوفی که در اصطلاح به آنها ورثه می گویند، خواهد رسید. موانع ارث جز اساسی ترین چالش هایی می‌باشد که در مبحث حقوقی ارث در قانون مدنی ایران با آن برخورد خواهیم کرد.

برای آشنایی با قانون ارث در کشورمان به ماده‌ی ۱۴۰ قانون مدنی استناد می کنیم، طبق متن این ماده:

ارث یکی از اسباب تملک می‌باشد. البته در بعضی موارد و به واسطه موانعی امکان تملک از طریق ارث برای وراث سلب می‌شود. به یاد داشته باشید که منظور از موانع ارث، اموری هستند که حتی اگر شرایط وراثت وجود داشته باشد، مانع ارث بردن وراث از متوفی خواهند بود. اثبات یک مانع نیز برای سلب وارث از ارث بردن از متوفی کافی است.

در چنین مواردی ممکن است سوالات زیادی همچون موارد زیر برای شما ایجاد شود:

بازماندگان  به واسطه ی چه نسبتی از متوفی ذینفع خواهند بود؟

 آیا صرفا وجود رابطه خویشاوندی (نسبی یا سببی)  برای انتقال اموال متوفی به وراث  کفایت می‌کند؟

  آیا ارث که نوعی تملک محسوب می‌شود بدون مانع محقق می‌شود؟

 چه عواملی مانع از انتقال اموال و دارایی‌های فرد متوفی به وراث او می‌شود؟

خط پاسخگویی وکلای دادگستر : ۲۲۹۲۰۵۶۲-۰۲۱ (۲۰ خط ویژه)

شرایط اساسی و مهم ارث بردن

مسلما مسئله‌ی وراثت و ارث بردن یکی اساسی ترین موضوعاتی می باشد که دارای شرایط خاصی است و در صورت نبودن شرایط زیر، مسئله ای به نام موانع ارث بوجود خواهد آمد:

• باید مال یا اموالی از فردی که فوت کرده است، باقی مانده باشد.
• رابطه خویشاوندی (سببی یا نسبی) در میان وارث و فرد متوفی وجود داشته باشد.
• در ماده‌ی ۸۵۷ قانون مدنی آمده است: وصی می‌تواند یک نفر را برای نظارت در عملیات وصی معین نماید. حدود اختیارات ناظر به طریقی خواهد بود که موصی مقرر داشته است یا از قرائن معلوم شود.

از این ماده می‌توان اینگونه نتیجه گیری کرد که اگر پدر فردی قبل از پدر بزرگش فوت کند و در قید حیات نباشد، نمی تواند به صورت مستقیم از پدربزرگش ارث ببرد.

• در صورتی که مادری حامله باشد و جنین او زنده به دنیا آید (حتی اگر مادر لحظاتی بعد از تولد فوت کند) شرایط ارث بردن فرزند از فرد متوفی را دارد.
• طبق مواد قانون مدنی نباید موانع ارث که در قانون صراحتاً به آنها اشاره شده است وجود داشته باشد.
• نباید هیچگونه حق و دینی بر گردن ماترک متوفی وجود داشته باشد.

مواد قانونی مربوط به موانع ارث

قتل

طبق ماده ۸۸۰ قانون مدنی، به قتل رساندن یا به عبارتی کشتن مورث (کسی که از آن، پس از مرگش ارث برده می‌شود) به عمد و نه برای قصاص یا دفاع یا حد (ماده ۸۸۱ قانون مدنی)، باعث می‌شود که قاتل از متوفی ارث نبرد که به آن در اصطاح حقوقی موانع ارث میگوییم.

کفر: طبق ماده ۸۸۱ قانون مدنی یکی دیگر از موانع ارث هنگامی می‌باشد که متوفی مسلمان باشد، هر یک از وراثی که کافر باشد نمی‌تواند از متوفی ارث ببرد و اگر تنها یک ورثه مسلمان باشد و باقی وراث کافر باشند، همه اموال متوفی به ورثه مسلمان تعلق می‌گیرد. (نکته: اگرچه کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، اما مسلمان از کافر ارث می‌برد).

لعان در موانع ارث

طبق ماده ۸۸۱ قانون مدنی، بعد از لعان، رابطه زوجیت میان زوج و زوجه خاتمه می‌یابد. در واقع به واسطه لعان زن و شوهر بر همدیگر حرام ابدی می‌گردند. در نتیجه زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند. فرزندی که لعان  شده است نیز از پدر ارث نمی‌برد و پدر نیز از او ارث نمی‌برد و موضوع موانع ارث مطرح می‌شود. (لعان به معنی لعنت کردن است. در اصطلاح بدین معنی است که شوهر نسبت به همسر خود نسبت زنا دهد و فرزندی را که شرعا از  اوست انکار کند. لعان در واقع اظهار لعن و نفرت میان زن و شوهر است که با صیغه مخصوص جاری می‌شود).

زنا در موانع ارث

طبق ماده ۸۸۴ قانون مدنی، اگر فردی که حاصل زنا می‌باشد (زنازاده) نه از پدر و مادر خود و اقوام آنان ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان وی از او ارث می‌برند. چرا که به استناد ماده ۱۱۶۷ قانون مدنی، طفل متولد از رابطه زنا، به زانی ملحق نمی‌شود و از شرایط وراثت، ملحق بودن به متوفی به واسطه رابطه نسبی (پیوند خونی) یا سببی (ازدواج یا فرزندخواندگی)، می‌باشد.

غیبت

طبق ماده ی ۸۷۹ قانون مدنی، اگر فردی به طور ناگهانی ناپدید شود و اثری از او نباشد، به طوری که نتوان نسبت مرگ را به او داد در اینصورت، خویشاوندان نمی‌توانند به بهانه غیبت او ادعای ارث نمایند. البته اگر این غیبت ۱۰ سال طول کشد و یا در صورت پیگیری مداوم به مدت ۴ سال، حکم مرگ فردی که ناپدید شده صادر و خویشاوندان می‌توانند برای تعیین تکلیف اموال وی اقدام نمایند.

فوت پیش از مرگ متوفی

طبق متن قانون مدنی در صورتی که فرزندی پیش از والدین خود فوت کند، خانواده وی (فرزندان و همسر) نمی‌توانند مدعی ارث باشند.

خط پاسخگویی وکلای دادگستر : ۲۲۹۲۰۵۶۲ – ۰۲۱ (۲۰ خط ویژه)

 نکات حقوقی موانع ارث

یکی دیگر از موانع ارث که ممکن است به آن توجه نشود، شرایط جنین است. مطابق ماده ۸۷۸ قانون مدنی هرگاه در هنگام فوت مورث، جنینی وجود داشته باشد که زنده به دنیا آمدن او موثر در تقسیم ارث باشد و به عبارتی مانع از ارث تمام یا برخی دیگر از ورثه باشد، تقسیم به عمل نمی آید تا وضعیت جنین نیز مشخص شود.

برده بودن: بر اساس قانون مدنی کشورمان اگر فرد متوفی برده بوده باشد، اگر وارثی داشته باشد که او هم برده باشد، در اینصورت وارث از مورث (متوفی که برده بوده) ارث نمی‌برد. اما اگر وارث آزاد باشد، از متوفی برده ارث می‌برد. در صورتی که متوفی وارثی نداشته باشد، تمام اموال وی به کسی تعلق می‌گیرد که از وی نگهداری می‌کرده است و در واقع مولا یا ارباب او بوده است.

برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه و مشاوره حقوقی با وکیل تهران با موسسه حقوقی پاسارگاد تماس بگیرید.