محروم کردن از سهم الارث و شرایط قانونی آن

مسئله ارث و انحصار وراثت یکی از مسائل مهم حقوقی به شمار می رود که دعاوی بسیاری در دادگاه های انقلاب به این مسئله اختصاص یافته است. اما مسئله ای که ما قصد داریم به آن بپردازیم، محروم کردن از سهم الارث و شرایط این محرومیت می باشد. آیا طبق قانون پدر یا مادر می تواند در زمان حیات خود اقدام به محروم کردن فرزند خویش از ارث نماید؟ 

حتما شما هم بارها با این جمله روبرو شده اید که والدین بسیاری در عصبانیت به فرزندان خود می گویند که “شما را از ارث محروم خواهم کرد”. محروم کردن از سهم الارث بسیاری از جوانان را دچار ترس و دلهره می نماید. اما باید بگوییم به هیچ عنوان این جمله ارزش قانونی نداشته و پدر قادر نیست در زمان حیات، فرزند خود را از ارث محروم کند. 

تنها مسئله ای که پدر می تواند در زمان حیات خود اقدام به آن نماید، انتقال اموال خود به هر کسی است که تمایل دارد. پس محروم کردن از سهم الارث به آن صورتی که ما شنیده ایم و باور کرده ایم وجود ندارد. از سوی دیگر لازم به ذکر است که برخی از افراد تصور می کنند با وصیت کردن تمامی اموال خود، می توانند وراث را از ارث محروم نمایند. اما باید بگوییم پدر تنها می تواند یک سوم از اموال خود را در وصیت ببخشد. بیش از آن طبق قانون مجاز نمی باشد.

خط پاسخگویی وکلای دادگستر : ۲۲۹۲۰۵۶۲ – ۰۲۱ (۲۰ خط ویژه)

موارد محروم کردن از سهم الارث طبق شرع 

همانطور که بیان نمودیم مورث به هیچ عنوان نمی تواند ورثه را از ارث محروم نماید. اما طبق قوانین شرعی در پنج مورد، که اگر رخ دهد، افراد به حکم شارع از سهم الارث خود محروم خواهند شد. 

قتل مورث توسط وارث

اولین مسئله محروم کردن از سهم الارث طبق شرع در مورد قتل است. در صورتی که به هر دلیلی وارث اقدام به قتل مورث نماید، از سهم الارث خود محروم خواهد شد. یکی از حکمت های تعیین چنین قانونی، جلوگیری از طمع ورزی وراث در بدست آوردن سریع تر سهم الارث خود می باشد. 

می دانیم که انسان در برخی موارد بسیار دچار طمع ورزی می شود. ممکن است در اثر چنین امری اقدام به قتل پدر ثروتمند خود نماید. تا تمامی اموال یا بخش زیادی از اموال ایشان را هرچه سریعتر به دست آورد. اما متاسفانه قانون برای چنین افرادی محروم کردن از سهم الارث را پیش بینی نموده است. 

ارث نبردن کافر از مسلمان

دومین مسئله ای که منجر به محروم کردن وارث از سهم الارث می شود، ارث بردن شخص کافر از فرد مسلمان است. طبق ماده ۸۸۱ مکرر قانون مدنی، کافر از مسلمان ارث نمی برد. البته لازم به ذکر است بیان نماییم که عکس این امر صادق نمی باشد. یعنی اگر کافری فوت کند و در میان وراث ایشان فردی مسلمان باشد، از ایشان ارث می برد. 

فرزند ولد الزنا بودن

سومین مسئله محروم کردن از سهم الارث در خصوص فرزند ولدالزنا می باشد. در صورتی که فرزندی در اثر یک رابطه نامشروع از زن و مردی به دنیا بیاید، به هیچ عنوان چنین فرزندی از پدر خود ارث نمی برد. پس از نظر شرعی محروم از سهم الارث می شود. 

لعان بین زن و شوهر

چهارمین مسئله ای که منجر به محروم کردن از سهم الارث فرد می شود، مسئله لعان بین زن و شوهر است. در صورتی که زن و مردی طبق قانون شرع و فقه یکدیگر را لعن نمایند، پس از آن در مدت عده طلاق یکی از آنها فوت کند. دیگری از وی ارث نمی برد. لعان به تنهایی منجر به محرومیت از سهم الارث می شود. 

لعان فرزند از سوی پدر

پنجمین و آخرین مورد محروم کردن از سهم الارث در مورد لعن شدن فرزند از سوی پدر خویش می باشد. در صورتی که فرزند از سوی پدر خود مورد لعان قرار گیرد، نه تنها فرزند از پدر خود ارث نخواهد برد، بلکه پدر نیز از فرزند خود ارث نخواهد برد. اما در صورتی که بعد از لعان پدر رجوع نماید، این مسئله منجر می شود تا فرزند از پدر ارث ببرد اما باز هم پدر از فرزند خود ارث نخواهد برد. 

میزان دخل و تصرف در اموال در زمان حیات

هر فردی تا زمانی که زنده است از نظر حقوقی می تواند هرگونه دخل و تصرفی در اموال خود نماید. می تواند در این مدت زمانی که زنده است با انتقال تمام اموال خود به فرد دیگری، اقدام به محروم کردن از سهم الارث وراث خود نماید. حتی مورث می تواند در زمان حیات خود اقدام به تلف نمودن اموال خویش نماید. 

اما به محض این که مورث دار فانی را وداع گفت، دیگر هیچ دخل و تصرفی نمی تواند در اموال خود نماید. در صورتی که در زمان حیات فرد متوفی هیچ تصمیمی در مورد اموال خویش نگرفته باشد، تنها به میزان محدودی که در قانون تعیین شده است، طبق وصیت ایشان عمل خواهد شد. 

یعنی حتی اگر متوفی در وصیت نامه خود اقدام به محروم کردن از سهم الارث وراث نموده و اموال خویش را بخشیده باشد، باز هم قانون این مسئله را نمی پذیرد و تنها یک سوم اموال متوفی را به وصیت ایشان اختصاص خواهد داد. بیش از ان دیگر در صلاحیت متوفی نبوده و باید وراث در این مورد تصمیم بگیرند. 

پس از فوت فرد وراث به هیچ عنوان نباید به مسئله محرومیت از سهم الارث خود توسط متوفی که در زمان حیات بیان کرده است، بپردازند. ابتدا باید حساب و کتاب اموال ایشان را انجام دهند. پس از آن هزینه های کفن و دفن ایشان، بدهی های متوفی، مهریه همسرش و … را بپردازند. پس از آن هر آنچه از سهم اموال متوفی باقی ماند، به عنوان ماترک میان وراث تقسیم ترکه می‌شود. 

آیا شخص مرده از کسی ارث می برد؟ 

ممکن است پیش از مرگ پدر، فرزندی به دلایل مختلفی فوت کند. در این حالت ورثه آن فرزند به هیچ عنوان نمی توانند از جد پدری خود سهم الارث دریافت نمایند. این مسئله از جمله موارد محروم کردن از سهم الارث قانونی به شمار می رود. 

به صورت کلی باید بگوییم هیچ شخص مرده ای از دیگری ارث نمی برد. البته این مسئله با محرومیت از سهم الارث که طبق شرع بیان نمودیم تفاوت دارد. اما می تواند به عنوان یکی از موارد محرومیت از سهم الارث فرزند توسط پدر خود به شمار رود. در صورتی که فرزند پیش از پدر خود فوت کند.