هِبِه یکی از عقود اسلامی است که به موجب آن، یک نفر مالی را رایگان به دیگری تملیک می کند. در حقوق ایران قانونگذار در فصل نوزدهم (مواد ۷۹۵ تا ۸۰۷) قانون مدنی مصوب ۱۳۰۷ به بیان قواعد حاکم بر این عقد پرداخته است. هبه ممکن است به صورت رایگان یا معوض باشد. در قانون مدنی شخصی که مال را به دیگری تملیک می کند، واهب و شخصی که مال به او هدیه می شود متهب نام دارد. هبه قابل رجوع است. یعنی تا هنگامی که مال هدیه شده (عین موهوبه) موجود باشد، اصولاً واهب می تواند آن را از متهب باز پس گیرد.
علاوه بر فصل نوزدهم قانون مدنی، مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مذکور به رجوع از هبه در دوران نامزدی پرداخته است. مطابق با این مواد چنانچه نامزدی به هم خورد، اگر عین هدایای مبادله شده موجود باشد، هر یک از طرفین می تواند به آن رجوع کند و آن را پس بگیرد. چنانچه هدایای دوران نامزدی موجود نباشد، دو فرض مختلف مطرح می شود. نخست هنگامی است که هدایا عادتاً نگاه داشته می شوند. مثل جواهر، خودرو، تلفن همراه و … . در این صورت واهب مستحق دریافت قیمت آن هدایا خواهد بود. فرض دیگر نیز مربوط به زمانی است که هدایای هبه شده عادتاً قابل نگهداری نباشند. مثل سبد گل، خوراکی، لوازم آرایشی مصرف شونده و … . روشن است که در مورد این هدایا پس از به هم خوردن نامزدی، طرفین حق رجوع از هبه را نخواهند داشت.
رجوع از هبه به معنای منصرف شدن واهب از تملیک مال به متهب است. شرط اصلی برای پس گرفتن کادو هدیه این است که هدیه به صورت بلاعوض باشد. در صورتی که ثابت شود واهب در ازای هبه مال به متهب، وجه یا مالی دریافت کرده است، پس گرفتن هدیه امکان نخواهد داشت.
شرایط و مراحل رجوع از هبه یا پس گرفتن هدیه
مطابق با ماده ۸۰۳ قانون مدنی مادامی که عین موهوبه موجود باشد، واهب می تواند از هبه رجوع کند. برخی از مهمترین شرایط و موانع رجوع از هبه، از قرار زیر است:
- چنانچه متهب یا کسی که هبه را دریافت کرده است، پدر، مادر یا فرزند و نوه واهب باشند، حق رجوع از هبه وجود نخواهد داشت. بنابراین اگر در دوران نامزدی پدربزرگ مشترک نامزدها به هر دو یا یکی از آنان هدیه ای بدهد، پس از به هم خوردن نامزدی نمی تواند به ماده ۱۰۳۷ قانون مدنی استناد کرده و هدیه را پس بگیرند.
- چنانچه ثابت شود هبه معوض بوده، یعنی واهب در ازای آن مال یا وجهی را دریافت کرده است، نمی توان از هبه رجوع نمود. باید توجه داشت که معوض بودن هبه به معنای این نیست که متهب مالی را دقیقاً با ارزش برابر در ازای هدیه به واهب بدهد. در واقع نیازی به رعایت تعادل عوضین در عقد هبه نیست. بنابراین به عنوان یک راهکار قانونی برای غیر ممکن ساختن پس گرفتن هدیه این است که متهب می تواند در ازای دریافت هدیه، عوضی با ارزش اندک تعیین کرده و آن را به واهب تقدیم کند.
- اگر عوض تعیین شده باشد ولی واهب آن را دریافت نکرده باشد، همچنان حق رجوع از هبه را دارد.
- چنانچه مالی که هدیه داده شده است از مالکیت هدیه گیرنده خارج شود، یا متعلق حق غیر واقع شود نیز رجوع از هبه امکان نخواهد داشت. برای مثال چنانچه هبه گیرنده تاجر بوده و ورشکسته شود، عین موهوبه توسط اداره امور تصفیه و ورشکستگی توقیف می شود و دیگر امکان رجوع از آن برای واهب وجود نخواهد داشت.
شرایط پس گرفتن هدایای نامزدی
در اغلب موارد هنگام طلاق از طرف زوجه یا زوج و یا پس از به هم خوردن نامزدی، طرفین از هبه رجوع کرده و متقاضی بازپس گرفتن آن هستند. مطابق با ماده ۴ قانون حمایت خانواده رسیدگی به دعاوی ناشی از هبه و رجوع از آن در صلاحیت دادگاه خانواده است. به عنوان یک راهکار عملی بدون آن که نیاز به تقدیم دادخواست و طرح دعوای حقوقی باشد، واهب می تواند برای متهب اظهارنامه ارسال کند.
اظهارنامه نوعی اعلام حق است که در موضوع مورد بحث توسط واهب به متهب ارسال می شود و در طی آن واهب به متهب اعلام می نماید که از هبه رجوع کرده است. البته باید توجه داشت که ارسال اظهارنامه دارای ضمانت اجرای حقوقی نیست. اما از نظر معنوی و اخلاقی بر روی مخاطب تاثیر می گذارد. چنانچه با وجود ارسال اظهارنامه متهب از بازپس دادن عین موهوبه خودداری کند، نوبت به طرح دعوای حقوقی در محاکم دادگستری می رسد.
ثبت ديدگاه